Η γυναικεία αθλητική τριάδα ή όπως είναι γνωστό παγκόσμια, ΄the female athlete triad΄, επηρεάζει πολλές γυναίκες και κορίτσια που ασχολούνται εντατικά με τον αθλητισμό. Ονομάζεται τριάδα, επειδή περιέχει τα συμπτώματα τριών ΄ασθενειών΄, διατροφικής αναταραχής (disordered eating), αμηνόρροια (amenorrhea) και οστεοπόρωσης (osteoporosis).
Αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των συμπτωμάτων τότε αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αμετάκλητο χάσιμο κοκάλου (bone loss) μέχρι ακόμα και θάνατο. Οι γονείς, φίλοι και προπονητές των αθλητριών πρέπει να είναι γνώριμοι με τα συμπτώματα αυτής της τριάδας αφού η γρήγορη αντιμετώπιση είναι το κλειδί για την θεραπεία.
Η διατροφική αναταραχή μπορεί να είναι είτε ανορεξικές τάσεις είτε βουλιμικές με συχνές περιόδους έμμεσης. Κατ΄ ακρίβειαν, ανάμεσα στις γυναίκες αθλήτριες το 15 με 62% πάσχει από κάποια διατροφική αναταραχή.
Αμηνόρροια είναι η κατάσταση στην οποία διακόπτεται ο περιοδικός κύκλος. Επίσης υπάρχει η αραιομηνόρροια στην οποία η συχνότητα του αμηνορριακού κύκλου είναι κάθε 39 με 90 μέρες και η ακύκλικη αμηνόρροια που η συχνότητα ξεπερνά τις 90 μέρες. Στις πλείστες περιπτώσεις όμως, η αμηνόρροια ορίζεται όταν δεν υπάρχει περιοδικός κύκλος για 3 με 6 μήνες.
Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, ένα 5% του γυναικείου αθλητισμού έχει αμηνόρροια. Μια μελέτη μάλιστα έδειξε πως οι αθλήτριες στίβου και κολύμβησης είχαν καθυστέρηση στην έναρξη της εμμήνου ρήσης αφού ξεκίνησαν στα 15 χρόνια ενώ οι μη αθλήτριες ξεκίνησαν στα 12 χρόνια. Συνήθως η έναρξη της εμμήνου ρήσης ξεκινά στα 10 με 11 χρόνια και ολοκληρώνεται στα 15 χρόνια όπου λογικά σταθεροποιείται ο κύκλος. Οι παράγοντες όμως που συμβάλουν σε αυτό είναι η κληρονομικότητα, η διατροφή και η άσκηση. Αν η διατροφή της αθλήτριας είναι ελλιπής σε ενέργεια και θρεπτικές ουσίες και αν η προπόνηση είναι αρκετά σκληρή τότε πιθανόν αυτό να οδηγήσει σε αμηνόρροια. Επίσης, αν το λίπος της αθλήτριας είναι πολύ χαμηλό (κάτω από 12 με 13%) τότε πολύ πιθανόν να υπάρχει αμηνόρροια.
Η χρόνια αθλητική αμηνόρροια προέρχεται από δραματική μείωση των οιστρογόνων και αυτό μπορεί να έχει τεράστιες επιπτώσεις στο σκελετικό σύστημα της αθλήτριας σε σημείο μάλιστα που να την κάνει πιο επιρρεπή σε κατάγματα. Η μείωση των οιστρογόνων μειώνει την απορρόφηση του ασβεστίου που είναι απαραίτητο για την οικοδόμηση και διατήρηση των οστών και αυτό μπορεί να φέρει αρνητικές μελλοντικές επιπτώσεις.
Συνήθως, όταν υπάρχουν τα πρώτα δυο και η διατροφή είναι ελλιπείς σε θρεπτικές ουσίες, βιταμίνες και μέταλλα ενώ η προπόνηση είναι αρκετά εντατική τότε μπορεί να οδηγήσει και στην οστεοπόρωση. Η οστεοπόρωση εμφανίζεται συχνά στις αθλήτριες με αμηνόρροια αφού υπάρχει μια σημαντική μείωση της μάζας του κοκάλου.
Καλό θα ήταν λοιπόν να γνωρίζουμε ποια είναι τα συμπτώματα αυτής της τριάδας για την γρήγορη αντιμετώπιση της.
Μερικά σημάδια και συμπτώματα είναι κούραση, αναιμία, κατάθλιψη, συχνά κατάγματα, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, μη ανεκτικότητα στο κρύο, κρύα άκρα, πονόλαιμος, χαλασμένα δόντια, συχνές επισκέψεις στην τουαλέτα, στομαχόπονος και φουσκώματα, δυσκοιλιότητα, ξηρό δέρμα, βραδυκαρδία, συνεχής απασχόληση με τα κιλά τους και πως φαίνονται στο καθρέπτη, και συνήθως τους αρέσει να τρώνε μόνοι τους. Προσέξτε λοιπόν αυτά τα συμπτώματα και αν ανυσηχείτε γι΄ αυτή τη τριάδα καλά θα είναι να συμβουλευτείτε τους ειδικούς.
Αν κάποια αθλήτρια έχει αμηνόρροια τότε καλά θα ήταν να προσέξει την διατροφή της και να τρώει φαγητά πλούσια σε ασβέστιο. Οι συστάσεις για αυτήν την περίπτωση είναι πιο ψηλές από ότι συνήθως και κυμαίνονται από 1500 με 2500 mg ημηρεσίως. Άλλα σημαντικά θρεπτικά συστατικά είναι το μαγνήσιο (βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου, η Βιταμίνη D, το βόριο, ο ψευδάργυρος, ο χαλκός, το μαγγάνιο και το φθόριο.
Τέτοια αθλήματα είναι:
- χορός, καλλιτεχνικό πατινάζ, καταδύσεις, ενόργανη, ρυθμική και αεροβική γυμναστική, μπαλέτο, στα οποία η επίδοση βαθμολογείται υποκειμενικά, ενώ απαιτείται καλή σωματική διάπλαση από την προεφηβική ηλικία και δίνεται έμφαση στο χαμηλό σωματικό βάρος
- πετοσφαίριση, κολύμβηση, καταδύσεις, στίβος, που απαιτούν αποκαλυπτικά ρούχα
- ιπποδρομίες, πάλη, κωπηλασία, που περιλαμβάνουν κατηγορίες ανάλογα με το σωματικό βάρος
Ο προσδιορισμός της συχνότητας της Γυναικείας Αθλητικής Τριάδας είναι από δύσκολος έως αδύνατος, λόγω της πολύ συχνής και επιτυχημένης απόκρυψης των συμπτωμάτων από τις αθλήτριες.
Η πρώτη εκδήλωση της Γυναικείας Αθλητικής Τριάδας είναι η διαταραγμένη συμπεριφορά σχετικά με την πρόσληψη τροφής, με σκοπό την απώλεια σωματικού βάρους. Η μειωμένη θερμιδική πρόσληψη προκαλεί ανεπάρκειες και ελλείψεις σε πολλά θρεπτικά συστατικά, ανάμεσα στα οποία και το ασβέστιο. Η αμηνόρροια που εμφανίζεται προέρχεται κυρίως από τη μειωμένη διαθεσιμότητα ενέργειας και από την υπέρμετρη φυσική δραστηριότητα. Ακολούθως, αυτή προκαλεί διαταραχές στα επίπεδα οιστρογόνων, που μπορεί να μειώσουν την κατακράτηση ασβεστίου από τα οστά, και σε συνάρτηση με τη μειωμένη πρόσληψή του να οδηγήσει σε οστεοπενία ή οστεοπόρωση.
Δαταραχές λήψης τροφής
Το πρώτο στάδιο της Γυναικείας Αθλητικής Τριάδας είναι οι διαταραχές στη λήψη τροφής (eating disorders). Οι διαταραχές αυτές είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας πολλών αθλητριών να επιτύχουν ένα υπερβολικά χαμηλό σωματικό βάρος, ενώ οι μέθοδοι που ακολουθούν περιλαμβάνουν παρατεταμένη νηστεία, χρήση διουρητικών και καθαρτικών, αλλά και αυτοπροκαλούμενο εμετό, με σκοπό τη μικρότερη δυνατή πρόσληψη θερμίδων και βάρους.
Οι διαταραχές στη λήψη τροφής αποτελούν χρόνιες νόσους με σοβαρότατες ψυχοκοινωνικές και παθοφυσιολογικές διαταραχές που οδηγούν σε κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών και θάνατο από καρδιακές αρρυθμίες ή αυτοκτονία. Τα συνήθη συμπτώματα σε αθλήτριες, εκτός φυσικά από τη μειωμένη απόδοση, είναι η κούραση, η μειωμένη ανοσία και η έλλειψη συγκέντρωσης.
Συνεπώς, η ανάγκη για άμεση και αποτελεσματική θεραπεία μοιάζει επιτακτική. Είναι, ωστόσο, αρκετά δύσκολη και εξαρτάται από την έγκαιρη παρέμβαση, τη διάρκεια και τη σοβαρότητα της διαταραχής καθώς και από την προσωπική θέληση της πάσχουσας να δεχτεί τη βοήθεια και να συνεχίσει τη θεραπεία.
Αμηνόρροια
Ως αμηνόρροια χαρακτηρίζεται η απουσία ή η παύση εμμήνου ρύσης και διακρίνεται σε πρωτογενή και δευτερογενή. Πρωτογενή αμηνόρροια (καθυστερημένη εμμηναρχή) ονομάζεται η απουσία εμμήνου ρύσης ως την ηλικία των 16 σε ένα κορίτσι με δευτερογενή χαρακτηριστικά φύλου. Η δευτερογενή αμηνόρροια είναι η απουσία τριών ή και περισσότερων διαδοχικών εμμηνορροϊκών κύκλων μετά την εμμηναρχή. Ολιγομηνόρροια χαρακτηρίζεται η σποραδική εμφάνιση εμμηνορροϊκών κύκλων (3-9 περίοδοι το χρόνο). Η αμηνόρροια παρατηρείται σε ποσοστό 3.4 με 66% στις αθλήτριες, ενώ στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται μεταξύ 2 με 5%.
Η επίδραση της φυσικής δραστηριότητας στην εμμηνορρυσία μπορεί να χωριστεί σε τρεις τύπους: στην ανεπάρκεια ωχρινικής φάσης, στην ανωορρηξία και στην αμηνόρροια σχετιζόμενη με άσκηση. Στον πρώτο τύπο παρατηρείται ελάττωση της διάρκειας της ωχρινικής φάσης και μειωμένα επίπεδα προγεστερόνης. Η διάρκεια του συνολικού κύκλου δεν αλλάζει και γι’αυτό συχνά είναι απαρατήρητος.
Στην ανωορρηξία παράγονται οιστρογόνα, αλλά τα επίπεδα της προγεστερόνης δεν είναι φυσιολογικά και δημιουργούνται διαταραχές στον κύκλο. Η αμηνόρροια σχετιζόμενη με άσκηση είναι η πιο συχνή αιτία αμηνόρροιας στις αθλήτριες και οφείλεται σε υποθαλαμική διαταραχή. Οι παράγοντες που φαίνεται να συμμετέχουν στην εμφάνισή της είναι η διατροφή, οι παράγοντες της άσκησης (ένταση, διάρκεια, συχνότητα), οι αλλαγές σύστασης σώματος, οι ορμονικές μεταβολές λόγω άσκησης, το άγχος και η ανωριμότητα του αναπαραγωγικού συστήματος.
Η αμηνόρροια και η επακόλουθη καταστολή των ωοθηκών στις αθλήτριες οφείλονται στη μείωση της παραγωγής της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) από την υπόφυση. Πιστεύεται ότι η μείωση αυτή προέρχεται από τη μειωμένη παραγωγή της εκλυτικής ορμόνης έκκρισης των γοναδοτροπινών (GnRH) από τον υποθάλαμο. Τόσο η άσκηση όσο και η διαθέσιμη ενέργεια εξετάζονται ως αίτια.
Συγκεκριμένα η άσκηση έχει βρεθεί ότι ενεργοποιεί τον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια άμεσα και σχετίζεται με αύξηση πολλών ορμονών, όπως τεστοστερόνη, προλακτίνη και κατεχολαμίνες. Έτσι στις αθλήτριες με αμηνόρροια τα επίπεδα κορτιζόλης παραμένουν αυξημένα την ημέρα και το βράδυ σε αντίθεση με τις αθλήτριες με φυσιολογικό κύκλο στις οποίες η κορτιζόλη αυξάνεται μόνο το πρωί.
Πολλοί λανθασμένα πιστεύουν ότι η αμηνόρροια είναι δείκτης επαρκούς προπόνησης παρά ένα σύμπτωμα που απαιτεί ιατρική παρακολούθηση. Πολλές αθλήτριες και οι προπονητές τους δε θεωρούν και δεν αναφέρουν την αμηνόρροια ως ανωμαλία. Όμως η αμηνόρροια είναι μια κατάσταση που οδηγεί σε μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων και πρόωρη απώλεια οστικής πυκνότητας. Είναι ένα σύμπτωμα που απαιτεί ιατρική αξιολόγηση μέσα στους 3 πρώτους μήνες από την εμφάνισή της και αποτελεί το πιο αναγνωρίσιμο στοιχείο της γυναικείας αθλητικής τριάδας.
Οστεοπόρωση
Η οστεοπόρωση είναι ασθένεια που χαρακτηρίζεται από χαμηλή οστική μάζα και οδηγεί σε ενισχυμένη σκελετική ευθραυστότητα και αυξημένο κίνδυνο για κατάγματα. Η κυριότερη αιτία της προεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωσης στις αθλήτριες είναι η μειωμένη παραγωγή ωοθηκικών ορμονών και η υποοιστρογοναιμία ως αποτέλεσμα της υποθαλαμικής αμηνόρροιας.
Οι χαμηλές συγκεντρώσεις των ωοθηκικών ορμονών σε αθλήτριες με εμμηνορροϊκές ανωμαλίες σχετίζονται με μειωμένη οστική μάζα και αυξημένους ρυθμούς οστικής απώλειας που γενικεύονται σε ολόκληρο το σκελετό. Δεν εμφανίζουν όμως όλες οι αθλήτριες με αμηνόρροια χαμηλή οστική μάζα. Η κατάσταση των οστών τους εξαρτάται από τη διάρκεια και τη σοβαρότητα της εμμηνορροϊκής δυσλειτουργίας, την ηλικία, την ηλικία εμμηναρχής, το μέγεθος του σώματος, το είδος της άσκησης, καθώς και από τους γενετικούς παράγοντες και τη διατροφική τους κατάσταση. Οι αθλήτριες με χαμηλή οστική πυκνότητα που οφείλεται σε υποοιστρογοναιμία έχουν αυξημένες πιθανότητες για κατάγματα κατά την προπόνησή τους και για πρόωρα οστεοπορωτικά κατάγματα. Γυναίκες με ιστορικό αμηνόρροιας έχουν χαμηλότερη οστική πυκνότητα από αυτές με φυσιολογικό κύκλο. Αυτό που συμβαίνει στις αθλήτριες με αμηνόρροια είναι η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων και αυτό έχει ως συνέπεια τη μείωση της απορρόφησης ασβεστίου και την αύξηση της απέκκρισής του.
Η διάρκεια της αμηνόρροιας για μια αθλήτρια επηρεάζει το ποσοστό απώλειας οστικής μάζας ενώ όταν η περίοδος επανέρχεται, τότε αυξάνεται η οστική πυκνότητα. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται τελευταία για την αναγνώριση ατόμων με χαμηλή οστική μάζα και την ανταπόκρισή τους στη θεραπεία είναι η Διπλής Ενέργειας Απορροφησιομετρία (DXA).
Η θεραπεία με αντικατάσταση ορμονών φαίνεται να διατηρεί την οστική μάζα, αλλά όχι να την αυξάνει ενώ η πρόσληψη συμπληρωμάτων ασβεστίου δεν έχει καμία επίδραση στην οστική πυκνότητα των αθλητριών με αμηνόρροια. Η μείωση της έντασης της άσκησης και η βελτίωση της διατροφικής κατάστασης βοηθούν στην αποκατάσταση του κύκλου και επομένως στη μη επιπρόσθετη απώλεια οστικής μάζας.
Συμπεράσματα - Αντιμετώπιση
Η γυναικεία αθλητική τριάδα είναι ένα πολύ σοβαρό σύνδρομο που απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Συχνά οι αθλήτριες την αρνούνται, δεν την αναγνωρίζουν και δεν την αναφέρουν. Θα πρέπει όλες οι γυναίκες που εμφανίζουν ένα από τα συμπτώματα της αθλητικής τριάδας να ελέγχονται και για τα υπόλοιπα. Οι προπονητές θα πρέπει να εκπαιδευθούν στην αναγνώριση και αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της τριάδας. Επίσης, δε θα πρέπει να πιέζουν τις αθλήτριες να χάσουν βάρος, ενώ οι βασικές γνώσεις διατροφής είναι απαραίτητες. Παράλληλα, οι γονείς οφείλουν να γνωρίζουν τους κινδύνους που ενέχει η απότομη απώλεια βάρους και η αμηνόρροια και να μην ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να κάνουν δίαιτα. Οι αθλίατροι θα πρέπει να ελέγχουν τις αθλήτριες για κατάγματα, απότομες αλλαγές βάρους, συμπτώματα διαταραχών λήψης τροφής, αμηνόρροια, βραδυκαρδία, αρρυθμίες και κατάθλιψη. Το ιστορικό αμηνόρροιας είναι ένας εύκολος τρόπος ανίχνευσης της αθλητικής τριάδας στα πρώιμα ακόμα στάδια και η εμφάνισή της θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη δέουσα προσοχή
0 comments